ทศชาติชาดก ชาติที่ 1 พระเตมีย์ แสดงถึงการบำเพ็ญเนกขัมมบารมี คือ การออกบวช หรือออกจากกาม พระเตมีย์ชาดก เป็นชาติที่ 1 ของทศชาติชาดก ก่อนที่จะตรัสรู้เป็นสมเด็จพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ในอดีตกาล ชาตินี้พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นพระเตมีย์ (แปลว่า เป็นที่ยินดีของคนทั้งหลาย) ราชโอรสของพระเจ้ากาสิกราช กษัตริย์เมืองพาราณสี และพระนางจันทรเทวี โหรหลวงทำนายไว้ว่า พระเตมีย์มีลักษณะประเสริฐ จะได้เป็นพระราชาธิราชที่ยิ่งใหญ่
พระโอรสผู้กลัวบาป ทศชาติชาดก ชาติที่ 1 พระเตมีย์
เมื่อพระเตมีย์พระชนมายุได้ 1 เดือน ทรงเห็นพระราชบิดารับสั่งลงโทษมหาโจร ก็ทรงตระหนักว่าการเป็นกษัตริย์นั้นต้องทำบาป ต้องสั่งลงโทษผู้อื่นที่ทำผิด พระเตย์นึกหาวิธีให้ตนไม่ต้องทำเช่นนั้น เทพธิดาทรงได้ยินจึงปรากฏกายให้พระเตย์มีเห็น และแนะนำให้พระเตย์มีแกล้งเป็นคนใบ้ หูหนวก และง่อยเปลี้ย ตั้งแต่นั้น พระเตมีย์ก็ทรงแกล้งทำเป็นคนพิกลพิการ พระองค์ต้องทรงอดทนต่อการทดสอบของพระบิดาหลายประการ แต่พระเตมีย์ก็ไม่ทรงหวั่นไหว และทรงไม่เคลื่อนไหวตลอด 16 ปี กษัตริย์เรียกเหล่าโหรหลวงมาปรึกษาว่าเมื่อพระเตมีย์มีอาการเช่นนี้ จะทำอย่างไร เหล่าโหรหลวงได้ทำนายใหม่ว่าพระเตมีย์จะกลายเป็นกาลกิณี ทำให้บ้านเมืองและประชาชนเดือดร้อน และขอพระองค์สั่งให้นำพระโอรสไปฝังที่ป่าช้า จะได้พ้นจากอันตราย
ด้วยความเป็นห่วงบ้านเมืองและประชาชนของกษัตริย์ จึงต้องทำตามคำขอของเหล่าโหรหลวง และได้ตรัสสั่งให้นายสารถีนำพระเตมีย์ไปฝังที่ป่าช้า เมื่อพระนางจันทรเทวีทรงทราบก็ร้องไห้คร่ำครวญกับพระเตมีย์ว่าท่านรู้ว่าพระองค์ไม่ใช่คนง่อยเปลี้ย ไม่ได้หูหนวก ไม่ได้เป็นใบ้ และเศร้าโศกมาตลอดเวลา 16 ปีแล้ว ถ้าถูกนำไปฝังก็คงจะทำใจไม่ได้ พระเตมีย์แม้จะทรงสำนึกในพระคุณของพระมารดา แต่ขณะเดียวกันก็ทรงรำลึกว่าได้ตั้งอธิษฐานไว้จะไม่ก่อการทำบาปใดๆ และจะไม่ยอมละความตั้งใจ
บำเพ็ญเนกขัมมบารมี เพื่อนำหนทางพ้นทุกข์
นายสารถีได้พาพระเตมีย์ไปที่ป่าช้า และเมื่อไปถึงป่าช้านายสารถีก็เตรียมจะขุดหลุมฝังพระเตมีย์ พระองค์ทรงแสดงให้นายสารถีเห็นว่าไม่ได้พิกลพิการแต่อย่างใด และทดสอบร่างกายด้วยการยกรถเกวียน นายสารถีเห็นเช่นนั้น จึงทูลจะพาพระองค์กลับวัง พระเตมีย์ตรัสตอบว่าจะไม่กลับไปอีกแล้ว พระองค์ทรงได้ตัดขาดจากความยินดีในสมบัติทั้งหลาย และบำเพ็ญเนกขัมมบารมีเป็นเวลาถึง 16 ปี เพื่อปรารถนาที่จะออกผนวช
นายสารถีได้ฟังก็เกิดความยินดี และจะขอบวชอยู่กับพระองค์ในป่าช้านี้ด้วย แต่พระองค์ทรงให้นายสารถีกลับไปทูลเรื่องราวให้พระราชาทราบก่อน เมื่อนายสารถีได้กลับไปกราบทูลพระราชาว่าพระเตมีย์ไม่ได้พิกลพิการ แต่เหตุที่แสร้งทำเป็นคนพิการเพราะไม่ปรารถนาจะก่อเวรทำบาปอีกต่อไป
พระเจ้ากาสิกราชและพระนางจันทรเทวีเสด็จไปที่ป่าช้าพร้อมด้วยข้าราชบริพารและชาวเมือง แม้จะคัดค้านแต่ก็ทรงปราบปลื้มถึงประโยชน์ที่ยิ่งใหญ่ในการออกบวชของพระเตมีย์ ที่ทรงยอมละทิ้งราชสมบัติเพื่อออกบวช หลังจากนั้นนางจันทรเทวี และข้าราชบริพาร รวมทั้งชาวเมืองประชาชนในเมืองพาราณสี จึงพากันพร้อมใจออกบวช จนได้สำเร็จอภิญญาสมาบัติ พ้นจากความผูกพันในโลกมนุษย์ เมื่อตายไปก็ได้บังเกิดในสวรรค์
สาระสำคัญ คติธรรม พระเตมีย์ชาดก
เมื่อมีความประสงค์ในสิ่งใดก็สมควรมุ่งมั่น ตั้งใจกระทำตามความมุ่งหมายนั้นอย่างหนักแน่น อดทนอย่างเพียรพยายามเป็นที่สุด และความพากเพียรนั้นย่อมนำพาบุคคลนั้นไปสู่ความสำเร็จอันยิ่งใหญ่อย่างแท้จริง